Khôn - Văn ngôn truyện

     

      Văn ngôn viết: Khôn chí nhu nhi động dã cương, chi tĩnh nhi đức phương. Hậu đắc chủ nhi hữu thường, phàm vạn vật nhi hóa quang. Khôn đạo kỳ thuận hồ ! Thừa thiên nhi thời hành.

      Dịch: Văn ngôn nói: Đất rất nhu thuận nhưng khi biến động thì tỏ ra cứng mạnh, rất yên tĩnh nhưng phẩm đức mềm, đẹp tràn lan khắp bốn phương. Đi theo sau người thì có người làm chủ, do đó giữ được thuận đức lâu dài, bao chứa tất cả, rộng chở muôn vật mà rọi tỏa muôn ngàn hào quang. Quy luật mà đất thể hiện thật là nhu thuận biết bao ! Nó bẩm thừa ý chí của trời để thuận theo bốn mùa mà vận hành cho thích đáng.

      Tiết 1: Tích thiện chi gia, tất hữu dư khánh. Tích bất thiện chi gia, tất hữu dư ương. Thuần thí kỳ quân, tử khí kỳ phụ, phi nhất chiêu nhất tịch chi cố, kỳ sở do lai giả tiệm hĩ ! Do biện chi bất tảo biện dã. Dịch viết: Lý sương kiên băng chí, cái ngôn thuận dã.

      Dịch: Nhà nào tích chứa điều thiện thì tất có thừa phúc. Nhà nào tích chứa điều ác thì tất có thừa tai vạ. Việc bề tồi giết Vua, con giết Cha, nguyên do không phải một sớm một chiều, mà đã có manh như từ lâu ! Là do Vua và Cha không biết nhận ra chân tướng từ sớm vậy. Dịch nói: Dẫm lên sương mỏng là sẽ đón đợi băng dày, đại để ví với sự phát triển của các sự vât âm ác bao giờ cũng theo một chiều hướng nhất định.

      Tiết 2: Trực kỳ chính dã, phương kỳ nghĩa dã. Quân tử kính dĩ trực nội, nghĩa dĩ phương ngoại. Kính nghĩa lập nhi đức bất cô. Trực phương đại, bất tập vô bất lợi, tắc bất nghi kỳ sở hành dã.

      Dịch: Trực nói lên phẩm chất thuần chính, phương nói lên hành vi thích nghi. Người quân tử cung kính không cẩu thả do đó thúc đẩy sự chính thực của nội tâm, hành vi thích hợp do đó thúc đẩy ngoại vật đoan phương. Nếu cung kính không cẩu thả, hành vi thích hợp thì có thể khiến đức đẹp lan rộng mà không cô lập. Ngay thẳng vuông vức, to lớn thì dù không học cũng vị tất không được lợi, nói lên đức đẹp đầy khắp, mọi hành vi đều không phải ngờ sợ.

      Tiết 3: Âm tuy hữu mỹ, hàm chi dĩ tòng vương sự, phất cảm thành dã. Địa đạo dã, thê đạo dã, thần đạo dã. Địa đạo vô thành nhi đại hữu chung dã.

      Dịch: Âm mềm là kẻ dưới, mặc dầu có đức đẹp chỉ nên chứa giữ không để lộ mà nên lấy nó để giúp dập cho sự nghiệp của đấng quân vương, không dám nhận sự thành công là do của mình. Đó là đạo lý thuận trời, đạo lý theo chồng, đạo lý tôi trung với vua. Đạo lý thuận trời được thể hiện ở chỗ thành công không nhận là do ở mình, mà còn phải giúp dập cho trời, phụng sự đến cùng.

      Tiết 4: Thiên địa biến hóa thảo mộc phồn; thiên địa bế, hiền nhân ẩn. Dịch viết : Quát nang vô cữu vô dự. Cái ngôn cẩn dã.

      Dịch: Trời đất xoay vần biến đổi cây cỏ xum xê tươi tốt; trời đất bế tắc hôn ám, người hiền mai danh ẩn tích. Dịch nói: Thắt chặt miệng túi, tránh được cữu hại mà không cần được khen. Đại để ví với lẽ cần cẩn thận trong xử thế.

      Tiết 5: Quân tử hoàng trung thông lý, chính vị thế, mỹ tại kỳ trung, nhi xướng ư tứ chi, phát ư sự nghiệp: mỹ chi chí dã !

      Dịch: Chất đẹp của người quân tử sánh được với sự trung hòa và thông đạt văn lý của sắc vàng, nó lại được ở ngôi vị chính đáng, tài đức tồn nén trong tâm, lan tỏa khắp tứ chi, phát huy vào sự nghiệp: Đó là chất đẹp của sự tốt đẹp vậy !

      Tiết 6: Âm nghi ư dương tất chiến. Vi kỳ hiềm ư vô dương dã, cố xưng long yên; do vị ly kỳ loại dã, cố xưng huyết yên. Phu huyền hoàng giả, thiên địa chi tạp dã: Thiên huyền nhi địa hoàng.

      Dịch: Khí âm ngưng tình ở khí dương nên tất sẽ giao hợp với nhau. Người làm Dịch sợ người đọc nghi quẻ Khôn không có hào Dương, cho nên trong lời hào gọi rồng để đại diện cho dương, lại vì âm không hề rời dương trong sự phối ngẫu, nên trong lời hào dùng chữ ‘máu’ để chỉ hai khí âm dương giao hợp. Thế là máu chảy ra đen vàng lẫn lộn, đây là nói máu của trời đất, âm dương hòa lẫn nhau, máu trời mầu đen, máu đất mầu vàng.