Thiên Nhân chi tế

Tận cùng sự quan hệ Thiên Nhân

      Không đặt vấn đề về "Thiên Nhân chi tế", thì không phải là tìm hiểu về Huyền Đạo của Đông Phương học. Trong các phạm trù, thì Thiên là một phạm trù có ngoại diện cực kỳ rộng, với nội hàm phong phú, Thiên được giải thích khác nhau tùy theo từng học phái triết học, kể cả từng nhà triết học trong cùng một học phái.

      Tùy theo các nhà triết học của từng thời kỳ khác nhau, có sự giải thích khác nhau với nội hàm đa nguyên về phạm trù Thiên, thì đối với những người mới bắt đầu tìm hiểu về Huyền Đạo, thì phạm trù về Thiên giống như 'ma quái', khó lòng nắm bắt được, và thường nảy sinh ngộ nhận.

      Thiên là cái bản nguyên ở trên tự nhiên, chính là chỗ dựa cho trời đất vạn vật tồn tại. Thiên với tư cách là cái ở trên tự nhiên, với tính trừu tượng phổ biến của nó, với đặc tính vô hình vô tượng, và cả với tính dĩ nhiên đương nhiên như thế của nó. 
      Đặc trưng trọng yếu nhất của Thiên, đó chính là "vô vi"; Tự nhiên nhi nhiên của Thiên là chân tính vô vi của Thiên. Không làm gì cả lại là không cái gì không làm; như Thiên không làm việc bao che vạn vật, mà lại có thể bao che hết thảy vạn vật; Người không nuôi nấng ai, mà mọi người trong thiên hạ đều được nuôi nấng đầy đủ, đó là tự nhiên nhi nhiên.
      Cho nên nói, Thiên lấy "vô vi" làm Thể, lấy "vô vi" làm Dụng. Vô vi là tương đối với hữu vi mà nói, tự nhiên nhi nhiên là tương đối với phi tự nhiên nhi nhiên mà nói. Thiên là khoảng không tự nhiên vô cùng vô tận.
      Thiên với tư cách thực thể có thật, thì bản thân nó có quy tắc và trật tự biến hóa cố hữu, đó chính là lẽ "vĩnh hằng của Thiên" (Thiên thường), trong khoảng không tự nhiên này, vạn vật được sinh được dưỡng. Do tính chất và đặc điểm cơ bản của Thiên là "tự nhiên vô vi", cho nên Đạo của Thiên là lợi mà không hại, con người noi theo Thiên đạo mà bỏ cái thừa thêm cái không đủ, con người không thể đi ngược lại Thiên đạo bớt cái không đủ để cung phụng cho cái thừa.